Shkruan: Mr.Ali Hertica
Referendumi nuk do të përshtatej në sistemin përfaqësues. Ky argument është mjaft i pakuptimtë. Nuk ka vende në botë që qeverisen thjesht me demokraci të drejtpërdrejtë (pa parlament), por ka edhe pak vende që nuk kanë ndonjë formë referendumi. Përzierja është normë. Në Zvicër dhe në gjysmën e të gjitha shteteve të SHBA-së, sisteme të gjera referendumesh kanë ekzistuar për më shumë se një shekull, të cilat janë të ngulitura në sistemin parlamentar në shumë mënyra.
Autoriteti i parlamentit dhe partive politike do të minohej nëse një vendim parlamentar do të rrëzohej përmes një referendumi. Në realitet, parlamenti e ka humbur prej kohësh atë autoritet. Në sondazhet ndërkombëtare për besimin që qytetarët kanë në të gjitha llojet e ‘institucioneve’, parlamentet zakonisht varen në fund. Me prezantimin e referendumit, politikanët do të tregonin se janë të gatshëm të ndajnë pushtetin dhe të dëgjojnë argumentet. Ata ndonjëherë mund të humbasin një referendum, por kjo mund t’u sjellë atyre shumë autoritet dhe vlerësim, si dhe shumë më tepër mundësi për të vënë argumentet dhe pozicionet e tyre në qendër të vëmendjes së publikut.
Në një referendum do të bëhej ‘lidhja’: do të përfshiheshin subjekte që nuk kanë lidhje me referendumin. Në realitet, natyrisht, në një sistem thjesht përfaqësues flitet shumë më tepër për ‘lidhje’: në debatet zgjedhore të gjitha çështjet e mundshme ngatërrohen në mënyrë kaotike dhe të gjitha argumentet e mundshme për të gjitha llojet e temave duhet të çojnë në shtypjen e një butoni. Në një demokraci referendumi, temat mund të diskutohen një nga një, pa pasur nevojë të ndikojnë njëra-tjetrën. Prandaj, kushdo që ka frikë nga lidhja duhet të argumentojë për një demokraci më të drejtpërdrejtë.
Referendumi do të kishte një efekt vonues. Është atje deri në një masë, por pyetja është nëse kjo është një gjë e keqe. Tani shohim shpesh se ligjet dhe rregulloret po ndryshohen me një ritëm të shpejtë. Çdo qeveri e re zhbën ndryshimet nga ajo e mëparshme. Nëse shoqëria sapo është mësuar me një sistem të ri, do të ketë një të ri. Një demokraci referendumi do të sillte më shumë paqe në këtë pikë. Debati i gjerë dhe i gjerë publik mundëson hartimin e ligjeve që janë menduar më mirë dhe kanë mbështetje të gjerë. Fakti që tani po pengohemi nga kriza në krizë pa kohë për debat publik është pjesërisht për shkak të mungesës së demokracisë.
Grupet e vogla dhe të mirëorganizuara mund të bëjnë lëvizjen e tyre përmes referendumit. Realiteti është më tepër anasjelltas. Lobet e vogla dhe të mirëorganizuara mund të ushtrojnë ndikim shumë më lehtë në një sistem thjesht përfaqësues sesa në një demokraci referendumi. Ata vetëm duhet të bindin një grusht politikanësh për ta bërë këtë, dhe kjo mund të bëhet shumë mirë përmes kanaleve të fshehura. Në një demokraci referendumi, ata duhet të bindin të gjithë popullsinë, publikun e plotë. Është shumë më e vështirë të bësh presion ose ryshfet mbi të gjithë popullsinë.
Të drejtat e pakicave do të preken në një referendum demokratik. Megjithatë, ka pak prova për këtë. Për shembull, një studim i vitit 1999 nga Bruno Frey zbuloi se referendumet në Zvicër më shumë promovonin sesa preknin të drejtat e pakicave. Ajo që është vërtetuar në kërkimet amerikane është se janë pikërisht anëtarët e grupeve të pakicave etnike ata që janë pro referendumeve, “zezakët” madje më shumë se “hispanikët” dhe ata më shumë se “të bardhët”. Shpjegimi është i thjeshtë: grupe të tilla minoritare shpesh janë të përfaqësuara dobët në sistemin përfaqësues. Janë pikërisht ata që kanë interes për demokracinë e drejtpërdrejtë. Për shkak se pakicat mund të kërkojnë një referendum përmes fushatave të nënshkrimeve, ato mund të bëhen shumicë përmes një debati publik.
Referendumi do të kishte pak efekt, sepse shumica dërrmuese e vendimeve do të merreshin ende nga parlamenti. Kjo e fundit është e saktë, por këta kritikë gabohen për efektet indirekte të referendumit. Nëse qytetarët mund të kërkojnë gjithmonë referendum për çdo ndryshim legjislativ apo kushtetues, atëherë politikanët janë shumë më të kujdesshëm në punën e tyre legjislative. Kjo ndikon edhe në të gjitha ligjet që nuk janë subjekt i referendumit.
